Eπώνυμοι, αλλά όχι απαραιτήτως διάσημοι

Πέρα από οποιαδήποτε ιδιότητα ή άλλα χαρακτηρηστικά της δημόσιας ταυτότητας του καθενός μας, το όνομα είναι το πρώτο στοιχείο που μας ξεχωρίζει μέσα στο ανώνυμο πλήθος. Κάτι λιγότερο από 2000 χρόνια πριν, η Κλεονίκη, η κόρη του Ιππόστρατου από την Αιανή, παρήγγειλε μια μαρμάρινη στήλη που επίσημα και επώνυμα αφιέρωσε στις Νύμφες, για να τις ευχαριστήσει και να τις έχει πάντα στο πλευρό της

Το όνομά μου είναι Τερτία. Κορίτσι δέκα χρονών από τη Μεσσήνη, φθάνω στον Άδη… Κλάψτε με, καθώς με άρπαξαν ξαφνικά από την αγκαλιά της μητέρα μου… Αν ρωτάς, ημιτελής παρθένα καταφτάνω…
Πάρε με, Περσεφόνη

Στη μακεδονική πόλη των Καλινδοίων, στα ρωμαϊκά χρόνια, εξήντα τέσσερις έφηβοι μαθητές τιμούν υπογράφοντας με το όνομα και το πατρώνυμό τους τον Τίτο Φλάουιον Ανδρονείκου, τον γυμνασίαρχό τους, αναγνωρίζοντας τη σκληρή, καθημερνή δουλειά του αξιώματός του ως διοικητή του γυμνασίου. Προφανώς θα φρόντιζε με επιτυχία τα πάντα: την προπόνηση, την εκπαίδευση, τους αγώνες, τα έπαθλα, το λάδι και τους μισθούς των δασκάλων. Δεν παρέλειψαν να αναφέρουν και τον Κότυ, τον εφήβαρχο του γυμνασίου και υπεύθυνο για τη στρατιωτική τους εκπαίδευση

Ο επίσκοπος Φιλίππων Πορφύριος, ανάμεσα στο 313 και το 343, στο χώρο όπου υπήρχε ένας μεγάλος ελληνιστικός τάφος ενός αφηρωισμένου νεκρού, ίδρυσε τον πρώτο χριστιανικό ευκτήριο οίκο, την πρώτη χριστιανική εκκλησία στον ελλαδικό χώρο. Ο Πορφύριος με μια λακωνική επιγραφή δήλωνε ότι φρόντισε για τη διακόσμηση του ναού του Αποστόλου Παύλου στο όνομα του Χριστού.

Στην πόλη της Νίκης του Οκταβιανού Αύγουστου, στην πόλη που ταυτίστηκε με τον πρώτο αυτοκράτορα της Ρώμης, τη Νικόπολη, περίπου 100 χρόνια μετά την ίδρυσή της, ο Ceppius που υπηρέτησε για 20 χρόνια στον αυτοκρατορικό στόλο πεθαίνει σε βαθιά γεράματα. Φροντίζει με περηφάνεια να μάθουμε για αυτό ο κληρονόμος του

Έξω από τα τείχη των αρχαίων Φιλίππων, στο πιο παλιό κτίσμα της χριστιανικής πόλης κοντά στο αρχαίο νεκροταφείο, την βασιλική extra muros, βρέθηκε ο τάφος του Μαυρίκιου, πιστού αυτοκρατορικού αξιωματούχου, χριστιανού και άριστου στη δουλειά του.

Αυτό που τρομάζει περισσότερο και από τον ίδιο τον θάνατο είναι η λήθη. Να ζήσεις, να πεθάνεις και να ξεχαστείς. Έτσι, δεν είναι αρκετό ένα όνομα στο ταφικό σήμα, αλλά μια σύνοψη, ένα στίγμα από το σύντομο πέρασμα μας στον κόσμο αυτό. Ο Αναστάσιος με αγωνία δηλώνει ότι ήταν Διάκονος, πιστός και αγαπητός στο Θεό και σε όλους γύρω του, που πεθαίνοντας γέμισε με δάκρυα τη χήρα μάνα του

Διαβατήριο για τον κόσμο των νεκρών το μικρό χρυσό έλασμα. Ο Φιλωτήρας προφανώς ανήκε στους εκλεκτούς, καθώς ήταν μυημένος στα Ορφικά και επομένως ήξερε τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνει στο μακρύ ταξίδι της ψυχής του στον Κάτω Κόσμο

Εκτός από τις πολιτικές, κοινωνικές, δημόσιες ή ιδιωτικές και μεταφυσικές “υπηρεσίες”, επιγραφές με ονόματα που αφορούν στον ιδιοκτήτη, κατασκευαστή ή δημιουργό εξυπηρετούν και άλλες πιο πρακτικές ανάγκες δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα. Όπως το δικαστικό πινάκιο του Φίλωνα, του γιου του Ασκληπιάδη από τη Ρόδο που έπαιρνε μέρος στη κλήρωση των πολιτών για τα δικαστήρια της πόλης του

Ο Αρχήναξ, άραγε, να ήταν ο επώνυμος άρχοντας της Θάσου, ο αρμόδιος άρχοντας για το εξαγωγικό εμπόριο του νησιού ή ο κατασκευαστής των αμφορέων; Οι μελέτες δείχνουν πως μάλλον ήταν ο κατασκευαστής, που κάθε χρόνο θα άλλαζε το σύμβολο της σφραγίδας στη λαβή των αγγείων, δηλώνοντας έτσι την εναλλαγή του υπεύθυνου άρχοντα

Στη βυζαντινή τέχνη ο καλλιτέχνης λειτουργεί ως το μέσο της επικοινωνίας του θείου μηνύματος προς τους πιστούς. Είναι, συνήθως, ανώνυμος. Μετά την Αναγέννηση, όμως, που έδωσε ξανά στον άνθρωπο τη διάκριση της μοναδικής του ύπαρξης, οι καλλιτέχνες άρχισαν να υπογράφουν τα έργα τους, όπως ο, σπουδαγμένος στη Βενετία, Θεόδωρος Πουλάκης από την Κρήτη

ή ο Ονούφριος που αγιογράφησε το ναό των Αγίων Αναργύρων Γυμνασίου στην Καστοριά και φρόντισε να το σημειώσει με ωραία γράμματα σε έναν τοίχο

Ανδρόνικος εν Χριστώ τω θεώ, πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ ρωμαίων, Δούκας, Άγγελος, Κομνηνός ο Παλαιολόγος.
Η ιδιόχειρη υπογραφή του Ανδρόνικου Β΄Παλαιολόγου, η επανάληψη της λέξης Λόγος – της βασιλείας του αυτοκράτορα – εκδότη – σε όλη την έκταση του αυτοκρατορικού διατάγματος πιστοποιεί την εγκυρότητα της παραχώρησης των προνομίων στη Μητρόπολη της Μονεμβασιάς. Εξουσία, προπαγάνδα και γραφειοκρατία πορεύονται παράλληλα σε όλες τις εποχές.

Δεν είχαν όλες οι ρωμαίες αυτοκρατορικές σύζυγοι την τύχη και την τιμή να κοπεί νόμισμα στο όνομά τους. Μάνα και κόρη, οι δυο Φαυστίνες, θετή μητέρα η μία, και σύζυγος η άλλη του αυτοκράτορα – φιλόσοφου Μάρκου Αυρήλιου κυκλοφόρησαν σε ασημένια νομίσματα σε όλη την αυτοκρατορία.

Και ενώ η Πρεσβύτερη θεοποιήθηκε μετά το θάνατό της και ένα ιερό δίπλα στο Τελεστήριο της Ελευσίνας χτίστηκε προς τιμήν της, η Νεότερη που ακολουθούσε τον σύζυγό της στις εκστρατείες του, πέθανε μετά από ατύχημα σε ένα στρατόπεδο στην Καππαδοκία. Ο Μάρκος Αυρήλιος την τίμησε αλλάζοντας το όνομα της πόλης σε Φαυστινόπολη.

Για κάποιους δεν είναι απαραίτητο το όνομά τους για να τους αναγνωρίσει κανείς. Φρόντισαν με νομίσματα και αγάλματα και πέρα από τις επιγραφές που τα συνόδευαν, η εικόνα τους να γίνει το διαβατήριό τους στο Χρόνο. Έτσι ο Αντίνοος, ο όμορφος νέος από τη Βιθυνία και αγαπημένος του αυτοκράτορα Αδριανού, έπεσε και πνίγηκε στο Νείλο για να δώσει παράταση στη ζωή του προστάτη του.

Ο Αδριανός, με τη σειρά του, ο αυτοκράτορας ευεργέτης του ιερού των Δελφών, διέταξε να στηθεί το άγαλμα του αγαπημένου του όχι μόνο στο διάσημο μαντείο, αλλά σε όλα τα ιερά της επικράτειας και να κοπούν νομίσματα, αφού τον θεοποίησε.

Ο Αλέξανδρος δεν χρειάζεται συστάσεις για να αναγνωριστεί. Ο μύθος του ξεκίνησε ταυτόχρονα με τη ζωή του. Με τον καιρό προφορικές διηγήσεις που συμπλήρωναν με φαντασία ιστορικά γεγονότα από μακρινούς τόπους αποκτούσαν μια αυτονομία έχοντας πάντα στο επίκεντρο τον θρυλικό βασιλιά της Μακεδονίας που έφτασε στην άκρη του κόσμου κατορθώνοντας ακατόρθωτα πράγματα.

Ο Καλλισθένης, που δεν ήταν ο μαθητής του Αριστοτέλη, αλλά ένας συγγραφέας που έζησε έξι περίπου αιώνες αργότερα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έγραψε μια βιογραφία του Αλέξανδρου που ταξίδεψε και διασκευάστηκε σε όλο τον κόσμο κατά το Μεσαίωνα, συνδυάζοντας πραγματικά με φανταστικά γεγονότα. Αυτός ο μύθος του Αλέξανδρου έφτασε ζωντανός μέχρι τα χρόνια τα νεότερα και ανέβηκε στον μπερντέ του θεάτρου σκιών από τις πρώτες κιόλας παραστάσεις του

Τόσο τον αγαπούσε και ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, που μόνο για να ντυθεί Μεγαλέξανδρος τις Απόκριες αποχωριζόταν την αγαπημένη του φουστανέλα, που καμιά σχέση δεν είχε με τη φορεσιά της ιδιαίτερης πατρίδας του. Ήταν για αυτόν το πρότυπο του παλιού οπλαρχηγού, που πολύ θαύμαζε και ζωγράφιζε