Πω, πω, τι σκοτάδι!

Αν ανατρέξουμε στις παιδικές μας μνήμες, πολλοί θα θυμηθούμε ότι η πρώτη εικόνα που έχουμε για τα λυχνάρια είναι το μαγικό λυχνάρι του Αλαντίν με το Τζίνι που εκπλήρωνε τις επιθυμίες αυτού που το κατείχε. Αυτό το χάλκινο βυζαντινό λυχνάρι από το Μάλεμε θυμίζει τόσο πολύ εκείνο το μαγικό λυχνάρι από τις Χίλες και Μια Νύχτες. Ας δούμε όμως την ιστορία των λυχναριών από την αρχή …

Πολύ πριν ανακαλυφθεί ο ηλεκτρισμός και ο άνθρωπος κάνει ένα τεράστιο τεχνολογικό άλμα που άλλαξε κυριολεκτικά τη ζωή του, ο κόσμος ήταν πολύ πιο σκοτεινός. Βέβαια, τα πρωινά, το φως του ήλιου φώτιζε σπίτια και εργαστήρια και έλουζε τους δρόμους των πόλεων και τις εξοχές. Το βράδυ, όμως, ο Ήλιος έσβηνε σέρνοντας τα φλογερά του, όπως έλεγε ο Πίνδαρος, άλογα στη Δύση και το σκοτάδι σκέπαζε τα πάντα

Έχοντας ήδη ανακαλύψει τη φωτιά και τους τρόπους για να την ελέγξει, ο άνθρωπος κατασκεύασε και εξέλιξε το βασικό φωτιστικό του εργαλείο, το λυχνάρι. Παρά την περιορισμένη δύναμή του, αφού μπορούσε να φωτίσει μόλις ένα μικρό δωμάτιο λίγων τετραγωνικών, ήταν σωτήριο. Κυρίως γιατί έδιωχνε το Σκοτάδι και τον Φόβο.

Πέρα από την βασική του χρήση, εξαιτίας της στενής του σχέσης με τη φύση και την ιδέα του Φωτός, χρησιμοποιήθηκε ως αφιέρωμα στους ναούς, ως κτέρισμα στους τάφους και στη λατρεία των νεκρών. Ακόμη, καθώς τίποτα δεν μπορεί να κρυφτεί από το Φως, χρησιμοποιήθηκε συμβολικά και στην επίκληση των όρκων…

…και συνέχισε να χρησιμοποιείται και στα χριστιανικά χρόνια με σταθερούς τους παλιούς συμβολισμούς και την προσθήκη νέων, κυρίως μέσα από τις παραστάσεις που το διακοσμούσαν

σταυρός, ιχθύς, αμνός, άμπελος και άλλα χριστιανικά σύμβολα ή χαρακτηριστικά διακοσμητικά μοτίβα τα κάνουν να ξεχωρίζουν

Έτσι κατέληξε να είναι ένα από τα πιο συχνά ευρήματα των ανασκαφών, πολύτιμοι οδηγοί χρονολόγησης του παρελθόντος. Αντικείμενο φθηνό και σε χρήση από όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση ή τον πλούτο που κατείχαν. Τα απαραίτητα συστατικά για την κατασκευή του ελάχιστα: πηλός, καύσιμη ύλη και φιτίλι.

Ένα τυπικό λυχνάρι αποτελείται από το σώμα – το δοχείο που γεμίζει με το λάδι -, τον δίσκο – το πάνω μέρος του λυχναριού που καλύπτει το σώμα -, τον μυκτήρα για το φιτίλι και και τη λαβή. Στο πάνω μέρος του δίσκου υπήρχε μια μικρή τρυπούλα απ’ όπου γέμιζε το λάδι

Κατασκευασμένα σε τροχό και αργότερα σε μήτρα από πηλό κιτρινωπό ή γκρίζο μέχρι κόκκινο με πολλές ενδιάμεσες χρωματικές διαβαθμίσεις ή από μέταλλο. Απλά ή περίτεχνα διακοσμημένα, πρόχειρα και άτεχνα ή μικρά κομψοτεχνήματα ξεχειλίζουν τέχνη και φαντασία!!

Σε συνδυασμό με το περιβάλλον που βρέθηκαν και άλλα συμφραζόμενα μπορούν να φανερώσουν τον αγαπημένο θεό του ιδιοκτήτη τους ή ολόκληρης της πόλης

τη στενή σχέση με τη φύση, αφού ζώα και φυτά είναι συνηθισμένο θέμα στη διακόσμησή τους

τις λατρείες των θεών τους

Ακόμη, μας μιλούν για το γούστο της εποχής, την επιθυμία του παραγγελιοδότη, την ικανότητα του τεχνήτη ή τη φήμη του εργαστηρίου που τα κατασκεύαζε.

Το πλήθος των ευρημάτων, τα θέματα διακόσμησης και η ταυτοποίηση εργαστηρίων ή και συγκεκριμένων τεχνητών συμπληρώνουν τις γνώσεις μας όχι μόνο για τους χώρους στους οποίους βρέθηκαν, αλλά για το γούστο, τις συνήθειες και τις ιδιαίτερης προτιμήσεις της κοινωνίας που τα κατασκεύασε και τα χρησιμοποίησε.

Οι Ρωμαίοι τα αγάπησαν πολύ, και τον 1ο αι. μ.Χ βιομηχανοποίησαν την παραγωγή τους, καθώς επικράτησε η κατασκευή τους σε μήτρα. Μικρά σε μέγεθος αντικείμενα, που δεν ξεπερνούσαν τα 10 με 11 εκατοστά σε μήκος μαζί με τη λαβή, τα διακόσμησαν με ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: αγαπημένα ζώα και φυτά, ιστορίες από το πάνθεο, παραστάσεις από τους αγαπημένους μύθους, σκηνές από αγώνες μονομάχων …

…αλλά και σκηνές ερωτικές με τόλμη αφηγημένες, σκηνές από λατρευτικές πομπές και θεατρικά δρώμενα, συνήθειες και ιδέες που πήραν μορφή πάνω σε ένα κοινότυπο αντικείμενο από την καθημερινή ζωή των κατοίκων, χαρακτηριστικό των κοινωνιών που κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν

Πολυτελέστερα και ανθεκτικότερα, ήδη από τα ρωμαϊκά χρόνια, αλλά συνεχίζοντας και αργότερα, τα μεταλλικά λυχνάρια, κυρίως από μόλυβδο, χαλκό ή σίδηρο, χωρίς να λείπουν και τα πολύτιμα χρυσά

Είναι όμως και κάποια λυχνάρια που πρωταγωνιστούν σε μια άλλη ιστορία που την θυμόμαστε τη Μεγάλη Τρίτη. Είναι τα λυχνάρια των πέντε προνοητικών παρθένων που φρόντισαν να έχουν έξτρα λάδι περιμένοντας το Νυμφίο που άργησε, ενώ οι πέντε άμυαλες φίλες τους έμειναν με σβηστά λυχνάρια χάνοντας την ευκαιρία να Τον συναντήσουν

…ενώ την ώρα που πέφτει το σκοτάδι και τα λυχνάρια ανάβουν
είναι η στιγμή που διαβάζονται οι επτά ευχές του Λυχνικού κατά την ακολουθία του Εσπερινού της γονυκλισίας…